نوشته :مهدی قالیبافیان
عضو هییئت علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران
صنعت ساختمان نقشی بنیادی در حفظ و حراست ثروت ملی کشور ها دارد.
بخشی عمده از ثروت ملی در خود ساختمانها متبلور و مجسم می شود. البته منظورم از ساختمان عام است و تمام فضاهائی را که انسان برای زیست، کار ، تولید ، توزیع ، ارتباطات و ارائه خدمات می سازد ، شامل می شود.
تجهیزات ، ابزار تولید و کارخانه ها در پناه ساختمانها نگهداری می شوند. ساختمانها شرایط لازم برای زیست و کار انسانها را ، که مولفه اصلی تولید مادی و معنوی اند و سرمایه اصلی هر کشوری را تشکیل می دهند ، فراهم می کنند و آئینه تمام نمای اقتصاد ، فرهنگ و هنر هرجامعه ای می ب اشند . اینمسئله چه بصراحت و چه بطور تلویج ، از دیرباز مورد پذیرش بوده و هست و همه می دانیم که بخش عمده میراثفرهنگی هر کشور، ساختمانهای باقیمانده از گذشتگانند و با بررسی آنها ، دانشمندان سعی در شناخت جوامع انسانیدارند. به عبارت دیگر ساختمانها کالبد زندگی مدنی اند و لذا آسیب پذیری ساختمانها مترادف با آسیب پذیری زندگیمدنی و سلامت آنها، همسنگ با حفظ ثروت ملی ، فرهنگ و مدنیت است.
هر ساختمان ، از لحظه تکوین فکر ایجاد آن به ترتیب مراحل برنامه ریزی ، طراحی، اجرا ، راه اندازی ، بهره برداری و نگهداری را طی می کند و بهره برداری تا وقتی ادامه می یابد که به هردلیل ، ساختمان قابلیت بهره برداری خود را از دست بدهد و قادر به انجام وظائفش نباشد و در این حالت، از چرخه بهره برداری خارج می شود.
مدت زمانی که ساختمان قابل بهره برداری است ، عمر مفید آن نامیده می شود و به طور بد یهی ، چگونگی طی مراحل فوق ، در عمر مفید ساختمان تأثیر می گذارد . هر ضعف و خطائی که در یکی از این مراحل وجود داشته باشد ، کم یا بیش ، کوتاه شدن عمر مفید ساختمان را در پی خواهد داشت و مستقیم یا غیر مستقیم بر ثروت ملی و رفاه جامعه اثر منفی خواهد گذاشت.
امروز بحث ما در مورد ضعف ها ، اشکالات و خطا های طراحی و اجرای ساختمانهای بتنی است و من قبل از ورود به مطلب می خواهم یادآوری کنم که الزاما ” خطاهای بزرگ نیستند که بر عمر مفید ساختمانها اثر منفی و کاهنده می گذارند، بلکه معمولا خطاهای به ظاهر ناچیزاند که لطماتی سنگین به بار می آورند.
این خطاها قطعه کوتاه و پرمعنی و شعر گونه بنیامین فرانکلین را تداعی می کنند، که نقل به مفهوم آن چنین است :
میخی گم شد ،
به خاطر این میخ ، نعل اسبی افتاد،
به خاطر این نعل، اسبی راهوار از رفتن بازماند،
به خاطر این اسب ، جنگجوئی نتوانست بجنگد،
به خاطر این مرد جنگی ، جنگ مغلوبه شد
و به خاطر این جنگ کشوری از دست رفت.
همه این ها به خاطر یک میخ نعل اسب بود.
تجربه نشان می دهد که در موقع طراحی و اجرا، معمولا بدون هزینه و یا با هزینه ای اندک می توان از خطاها احتراز کرد ولی اگر به این مهم بی توجهی شود، خطاها به مثابه کانون های ضعف و نارسائی در ساختمان باقی مانده وباعث کوتاه شدن عمر آنها می شوند و اگر از مرحله طرح فراتر رویم و در مراحل بعدی بخواهیم خطاها را جبران نمائیم ، هرچه از مرحله اجرا دورتر شده باشیم، هزینه های لازم برای جبران خطاها افزو ده می شوند و این افزایش تصاعدی و تقریبا ” با ضریب ” ۵ ” است. این مقوله ، در شکل زیر به طور تقریبی نشان داده شده و معروف به قاعده ” ۵ ” است.
خطاهای طراحی و اجرائی ساختمانهای بتن آرمه هم از این قاعده مستثنی نیستند و باید در تمام مراحل مراقب باشیم که به علت عدم توجه های کوچک یا ساده انگاری های بی مورد، سلامت ساختمان را به خطر نیندازیم.
